Unia lubelska 1 lipca 1569 r.

1 lipca 1569 r. na sejmie obradującym od 10 stycznia 1569 r. w Lublinie zaprzysiężona została unia między Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim. Przygotowanie porozumienia w Lublinie poprzedzone zostało trwającą kilka lat debatą, w której uczestniczył król Zygmunt August. Po początkowych negocjacjach, jakie podjęto w Lublinie przedstawiciele sejmu litewskiego protestując przeciwko koncepcji bardziej ścisłego związku z Koroną, czego zwolennikiem był król Zygmunt August, opuścili 1 marca 1569 r. sejm w Lublinie. W odpowiedzi niejako na postępowanie Litwinów król Zygmunt August będąc dziedzicem Wielkiego Księstwa wydał przywileje wcielające pewne ziemie należące do Wielkiego Księstwa do Korony. 5 marca wydano przywilej, w którym wcielono do Korony Podlasie, 27 maja uczyniono to wobec Wołynia i 6 czerwca 1569 r. w stosunku do Kijowszczyzny. Szlachta tych ziem została zrównana w prawach ze szlachtą polską, zaś ich przedstawiciele zasiedli w polskim sejmie. Zmusiło to przedstawicieli Wielkiego Księstwa do powrotu do Lublina. 28 czerwca 1569 r. wyrazili oni zgodę na zawarcie nowego związku z Polską, zaprzysięgając akt unii 1 lipca 1569 r.

Powstała wówczas Rzeczpospolita stanowiąca połączenie obu państw. Przyjęto, że będzie wspólny, wybierany monarcha, wspólny sejm, senat i moneta (chociaż bita oddzielnie w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim). Prowadzona miała być wspólna polityka zagraniczna i wojskowa. Pozostawiono jednak odrębne dla Wielkiego Księstwa Litewskiego urzędy, w tym najwyższe, odrębne wojsko, skarb i sądownictwo. Zachowane zostały także odrębności ustrojowe. Przyznano szlachcie polskiej i litewskiej prawo do nabywania na terenie całego państwa dóbr i osiedlania się.

Zobacz: Diariusz sejmu lubelskiego, wyd. A. T. Działyński (Źródłopisma do dziejów unii, cz. 3, Poznań 1856); Akta unji Polski z Litwą 1385-1791, wyd. S. Kutrzeba i W. Semkowicz, Kraków 1932, s. 193-373; Ustawodawstwo zob. Volumina Constitutionum, T. 2, cz. 1, Do druku przygotowali S. Grodziski, Irena Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005, s. 216-244.