Ostatni sejm Pierwszej Rzeczypospolitej. Sejm nadzwyczajny w Grodnie. 1793.

Sejm został zwołany 6 maja 1793 r. przez Radę Nieustającą przywróconą po wojnie z Rosją i przystąpieniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej w 1792 r. Sejmiki przedsejmowe odbyły się w maju, na których wybrano na posłów w większości osoby nieznane, których wyboru dokonano nierzadko pod przymusem. Obrady rozpoczęto 21 czerwca 1793 r. Marszałkiem sejmu obrano, wskutek nacisku ambasadora rosyjskiego Sieversa, Stanisława Bielińskiego. Przedmiotem obrad sejmowych było ratyfikowanie układów rozbiorowych z Rosją i Prusami, do czego doszło wskutek wyraźnej presji ze strony wojsk rosyjskich, które przez cały czas trwania sejmu otaczały miejsce obrad. Na porządku dziennym było zastraszanie króla i posłów, z których kilkunastu aresztowano, dobra opornych posłów okładano sekwestrami. Podczas obrad sejmowych, pod naciskiem rosyjskim uchwalono zmiany ustrojowe. Władzę w państwie przekazano Radzie Niestającej, poddając ją zgodnie z przyjętym na sejmie traktatem polsko-rosyjskim, kierownictwu ambasadora rosyjskiego. Zachowano sejm, w którym utrzymano głosowanie większością głosów, wykluczając jednak możliwość stosowania veta. Zachowano nietykalność osobistą mieszczan oraz prawo nabywania przez nich ziemi. Przywrócono natomiast obowiązywanie porządku prawno-ustrojowego sprzed konstytucji 3 maja, którą tym samym uchylono, w tym przede wszystkim obowiązywanie praw kardynalnych, w których zawarte były przyjęte za podstawowe i nienaruszalne zasady ustrojowe Rzeczypospolitej. Wojsko zredukowano do liczby 15 tysięcy, poddając je dowództwu rosyjskiemu. Sejm zakończył obrady 23 listopada 1793 r.

Zobacz: J. Wąsicki, Konfederacja targowicka i ostatni sejm Rzeczypospolitej. Studium historyczno-prawne, Poznań 1952; D. Iłowajski, Sejm grodzieński roku 1793. Ostatni sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Poznań 1872; L. Wegener, Sejm grodzieński ostatni. Ustęp od 26 sierpnia do 23 września 1793, Poznań 1866; Ł. Kądziela, Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793, Warszawa 1993; W. Smoleński, Ze studiów nad historią sejmu grodzieńskiego z roku 1793, Przegląd Historyczny, 1909; Ł. Kądziela, Opcja grodzieńska, Kwartalnik Historyczny, t. 98, 1991; H. Olszewski, O sejmie grodzieński 1793 roku i wydawnictwie jego diariusza, w: Parlamentaryzm i prawodawstwo przez wieki. Prace dedykowane Prof. Stanisławowi Płazie w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Pod red. Jerzego Malca i Wacława Uruszczaka, Kraków 1999, s. 87-100; H. Olszewski, Porządek sejmowania w Grodnie w 1793 roku, w: Parlament-prawo-ludzie. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćdziesiątą rocznice pracy twórczej, Warszawa 1996, s. 182-189; H. Olszewski, Sejm grodzieński 1793 r. jako forum konfliktów ideowych, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 52, 2000, z. 1-2, s. 239-249. Ustawodawstwo zob. Volumina legum, t. X: Konstytucje sejmu grodzieńskiego z 1793 roku, wyd. Z. Kaczmarczyk przy współudziale J. Matuszewskiego, M. Sczanieckiego i J. Wąsickiego, Poznań 1952.